Για τον Heidegger η τέχνη μόνο επιφανειακά αναπαριστά το είναι ως φυσικό, ψυχικό ή πνευματικό. Η ουσιαστική της ισχύς είναι ότι μπορεί να μας αποκαλύψει αυτό που κρύβεται πίσω από το είναι. Έτσι η τέχνη είναι ικανή να μας ανάγει πίσω από αυτό που φαίνεται και νοείται, δηλαδή σ’ αυτό που είναι (ψυχή). Κατ’ αυτήν την έννοια ανάγει όλα τα είδη της τέχνης στην ποίηση, όχι γιατί η ποίηση είναι η μια και η ορθόδοξη τέχνη, αλλά γιατί το λεκτικό-αποκαλυπτικό στοιχείο της ποίησης είναι η τέχνη (η ουσία της καλλιτεχνικής δημιουργίας). Ο Heidegger βρίσκει την ουσία της δημιουργίας και ετυμολογικά στην τέχνη. Η ρίζα τεκ- ανάγεται στο ρήμα τίκτω που σημαίνει «γεννώ». Αυτή η γέννα, ο τοκετός που είναι η ουσία της τέχνης δεν αναφέρεται στην τεχνική ή στον τεχνίτη αλλά σ’ αυτό που γεννιέται πίσω από το φαίνεσθαι της τεχνικής: σ’ αυτό που γεννιέται, αναδύεται, δημιουργείται. Με αυτήν την έννοια σύμφωνα με τον Heidegger, πήρε το όνομα της από τους αρχαίους έλληνες η αρχιτεκτονική.
Για τον Heidegger κάθε τέχνη και όχι μόνο αυτές που φαινομενικά σχετίζονται με το χώρο (γλυπτική, αρχιτεκτονική) αλλά και η θεατρική, η ποιητική, η μουσική, παράγουν χώρο. Εδώ ο χώρος αποκτά οντολογικό νόημα όπως η καλλιτεχνική πραγματικότητα στο σύνολο της. Για τον Heidegger το έργο τέχνης παραχωρεί ευρυχωρία. «Παραχωρώ» σημαίνει «παρέχω την ελευθερία της ανοιχτότητας και εντάσσω αυτό το ελεύθερο στοιχείο μέσα στα συστατικά του». Η ευρυχωρία και η ανοιχτότητα είναι οι κατ’ εξοχήν ιδιότητες του κόσμου, νοούμενου οντολογικά. Αυτή η αντίληψη του Heidegger έρχεται σε αντίθεση με τη φυσικο-μαθηματική επιστήμη και την τεχνολογία. Ο τρισδιάστατος χώρος δεν επιτρέπει την ανθρώπινη διαμονή καθώς εξορίζει το ον από το χώρο.
Η τεχνολογία κατά τον Heidegger έχει ως στόχο την κυριαρχία και την κατάκτηση του χώρου, κάτι που συντάσσεται με την αντίληψη ότι η γλυπτική είναι μια αναμέτρηση με το χώρο. Ο Heidegger θα υιοθετήσει την αντίληψη ότι υπάρχουν κ άλλοι χώροι δομημένοι διαφορετικά, δηλαδή ο καλλιτεχνικός χώρος και ο χώρος της καθημερινής συναναστροφής και δράσης. Η διαφορά με τον καλλιτεχνικό χώρο είναι ότι αυτός δεν κατακτάται από το δημιούργημα αλλά ότι το διακατέχει.
Χρησιμοποιώντας ο Heidegger τη λέξη raum (χώρος) και το ρήμα raum-en, αναφέρεται στην υποδήλωση του τόπου πίσω από το χώρο. Το ρήμα räumen σημαίνει απελευθέρωση τόπων. «Η παραχώρηση (einräumen) εξασφαλίζει στα πράγματα τη δυνατότητα να ανήκουν κάθε φορά σε μια θέση και βάση τούτης να ανήκουν το ένα στο άλλο». Αυτή όμως η θέση δεν έχει χαρακτηριστικά χώρου αλλά χρόνου γιατί ο Heidegger αναφέεται στη θέση ως κίνηση (das wohin = προς κάπου) και όχι ως θέση με την παγιωμένη έννοια του χώρου (das wo = το κάπου).
Ο τόπος και η περιοχή δεν παρουσιάζονται ως χωρικο-ποιημένοι όροι καθώς ο τόπος ξανοίγει μια περιοχή. Η περιοχή είναι μια ελεύθερη ευρύτητα, η ευρύτητα είναι μια ανοιχτότητα. «Η ανοιχτότητα αφήνει κάθε πράγμα να αναδύεται μέσα στην ενδόμυχη ηρεμία του… διαφυλάσσει τη συνάθροιση των πραγμάτων μέσα στην αλληλοσυνύφανση τους». Τα όντα αναδύονται μέσα στην ενδόμυχη ηρεμία τους που είναι η ανοιχτότητα του κόσμου.
Ο Ισπανός γλύπτης Eduardo Chillida έχει επηρεαστεί από την αρχαική ελληνική γλυπτική και τη ζωγραφική του Matisse. Στη γλυπτική του ο Pieter Jähnig παρατήρησε ότι «φανερώνεται η διάνοιξη του χώρου που παριστάνεται ως κενό».
O Heidegger δεν επιχειρεί να συλλάβει τον χώρο ή τον χρόνο οντολογικά αλλά τον κόσμο. Είμαστε ως άνθρωποι κοσμικοί. Αυτό δε σημαίνει ότι το είναι μας είναι). Συγκροτούμε ένα σύνολο σημασιών (ευρυχωρία) ως προς τον κόσμο μας. Οι ιδιότητες του κόσμου γίνονται η ευρυχωρία και η ανοιχτότητα: «Κατά το μέτρο που ένα έργο τέχνης είναι έργο τέχνης, παραχωρεί αυτήν την ευρυχωρία. Το «παραχωρώ» σημαίνει εδώ δύο τινά: παρέχω την ελευθερία της ανοιχτότητας και εντάσσω αυτό το ελεύθερο στοιχείο μέσα στα συστατικά του». Η τέχνη για τον Heidegger παράγει χώρο μέσα στον κόσμο.
*Βλ. Martin Heidegger, Η τέχνη και ο χώρος, , εισαγωγή-μετάφραση-σχόλια Γιάννης Τζαβάρας, εκδόσεις Ίνδικτος, 2006.
