Για έναν επαναπροσδιορισμό της κουλτούρας

Από την ελευθερία δεν μπορείς να κόψεις ούτε ένα κομματάκι. 
Αμέσως όλη η ελευθερία συγκεντρώνεται σε αυτό το μικρό κομμάτι. 
(Μιχαήλ Μπακούνιν)

---

Το 2008 αποφασίσαμε να στήσουμε εντελώς πειραματικά και ερασιτεχνικά ένα blog σχετικά με μια σχεδόν επιστημολογική προσέγγιση της τέχνης. Ωστόσο, στη πορεία αντιληφθήκαμε ότι τα ζητήματα για τα οποία θέλαμε να μιλήσουμε ξεπερνούσαν αυτά τα όρια, κάτι που δεν μας προβλημάτισε ιδιαίτερα. Εξάλλου, ζητήματα που θα προέκυπταν δεν θα μας άφηναν έτσι κι αλλιώς αδιάφορους. Ένα δεύτερο στοιχείο ήταν η κοινή μας επιθυμία για πολιτική τοποθέτηση μέσα από τα κείμενά μας με την έννοια του αβίαστου πολιτικού χαρακτήρα πάνω στον οποίο θα γράφαμε. Βεβαία αυτό εννοείτο από τη στιγμή που πρόθεση μας δεν ήταν να παίξουμε τον ρόλο του θεσμικού μαικήνα ούτε φυσικά να συνδράμουμε στη διάχυση της κυρίαρχης πολιτιστικής ασημαντότητας.

---

Η εξουσία έχοντας ως ιδεολόγημά της την υπεραπλούστευση της καθημερινής κοινωνικής λειτουργίας γκρέμισε καθετί που μπορούσε να είναι εργαλείο για τον άνθρωπο να εναντιωθεί. Αποδιοργάνωσε κάθε μορφή μεταρσιωμένης επικοινωνίας απονοηματοδοτώντας έννοιες και σημασίες που ταυτίζονται άρρηκτα με τη κοινωνική λειτουργία. Λέξεις και ορισμοί έχουν χάσει το νόημά τους, ώστε όλα να μοιάζουν λεία. Έκτοτε η υστερία σημαίνει χαρά, η κατανάλωση σημαίνει ευημερία κι ο φόβος σύνεση. Αντίστοιχα, πολιτισμός σημαίνει ποίηση (Ελύτης, άντε Σεφέρης το πολύ), αρχαία Ελλάδα, περασμένα μεγαλεία και διηγώντας τα να κλαις ή ακόμα Υπουργεία Πολιτισμού, Εθνικό Μέγαρο, Νταλάρας, εκθέσεις ζωγραφικής σε κοσμικές γκαλερί, Eurovision, άρτος και θεάματα.

Αποκαθιστώντας και προσδιορίζοντας σε γενικές γραμμές τις έννοιες θα πούμε πολύ σύντομα ότι πολιτισμός είναι ένα συγκροτημένο σύνολο ηθών, αξιών, αντιλήψεων και συμπεριφορών κοινά αποδεκτών από τους ανθρώπους που το διαμορφώνουν. Δεν σχετίζεται μόνο με υλικά αγαθά, αλλά με οτιδήποτε παράγει ένα κοινωνικό σύνολο (υπηρεσίες, τέχνη, θρησκείες, σύμβολα, ηθικοί κανόνες κτλ). Βλέποντας τον πολιτισμό όχι ως κατάσταση, αλλά ως διαδικασία ερχόμαστε αντιμέτωποι με όλη εκείνη τη συλλογική λειτουργία που υπάρχει ως υπόστρωμα στη καθημερινή κοινωνική ζωή.

Αντιλαμβανόμαστε τον πολιτισμό ως μια δομική ανθρώπινη δημιουργία που μέσα της αντανακλώνται όλες οι εντασιακού χαρακτήρα σχέσεις που καθορίζουν τη κοινωνία. Κατά συνέπεια, κρίνουμε τα πολιτισμικά ζητήματα όχι αυτοτελώς, αλλά πάντα σε σχέση με κάτι άλλο. Αυτό το «άλλο» μπορεί να είναι η πρωτογενής σχέση ατόμου-φύσης (όπου η φύση εμπεριέχει το φυσικό περιβάλλον και την ανθρωπινότητα), η σχέση του ατόμου με τους γύρω του, η ηθική συγκρότηση κτλ. Επομένως, θεωρούμε πως οτιδήποτε δίπλα μας αποτιμάται πολιτισμικά κι έχει αξία να το δούμε ως τέτοιο.

Παράλληλα, δίνουμε ιδιαίτερο βάρος στη τέχνη ως μια δυναμική έκφανση της πολιτισμικής δημιουργίας, αλλά και ως μια απεικόνιση της δομημένης κοινωνίας. Δεν μας ενδιαφέρει τόσο η τέχνη ως αυτοσκοπός, η τέχνη για την τέχνη. Μας ενδιαφέρει το ξεπέρασμα αυτής. Γιατί μέσα της εντοπίζονται όλα εκείνα τα στοιχεία της Άρνησης. Η τέχνη εμπεριέχει την εναντίωση και την αμφισβήτηση, ενώ ταυτόχρονα αναζητά το όραμα μιας ελεύθερης κοινωνίας. Είναι για εμάς μια διαρκής φαντασιακή ανατροπή που μέσα της περικλείονται οι προτάσεις, αλλά και οι αντιφάσεις μιας κοινωνίας που βρίσκεται υπό διαμόρφωση. Επεξεργαζόμαστε τα χαρακτηριστικά και τις δυνατότητές της σε μια εποχή που φθίνει. Και προχωράμε.

*Τον υπέρτιτλό μας τον "δανειστήκαμε"  από το δοκίμιο του Χ. Μαρκούζε "Παρατηρήσεις για έναν επαναπροσδιορισμό της κουλτούρας" που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ύψιλον το 1984.

e-mail: anti-texni@hotmail.com