Η κριτική του Χάμπερμας στη θεωρία των συστημάτων του Luhmann

 του Χρήστου Νεδελκόπουλου

Το παρακάτω κείμενο αποτελεί το δεύτερο μέρος μιας σειράς κειμένων 

αναφορικά με τον Γερμανό φιλόσοφο και κοινωνιολόγο Γιούργκεν Χάμπερμας. 

Πρόκειται για έναν κύκλο τριών κειμένων κάτω από τον τίτλο 

"Διάλογος και συναίνεση στον επικοινωνιακό λόγο του Χάμπερμας".

πρώτο μέρος: Ο Χάμπερμας και η γλωσσική στροφή της κριτικής θεωρίας

τρίτο μέρος: Η ενσωμάτωση του πράττειν στην επικοινωνιακή δράση και η ρήξη με τον υποκειμενοκεντρικό Λόγο

     Η στροφή του Habermas από τη φιλοσοφία της συνείδησης στη φιλοσοφία της γλώσσας προϋποθέτει τη διάδραση με βάση την εγκαθίδρυση του δημόσιου διαλόγου. Ο γερμανός φιλόσοφος στοχεύει σε έναν επικοινωνιακό εξορθολογισμό που όντας στον αντίθετο πόλο του αυξανόμενου τεχνικού ελέγχου, θα οδηγήσει στην εξωτερίκευση των κρυμμένων χειραφετητικών δυνατοτήτων της κοινωνίας. Η ανάδυση του πολιτικού - χειραφετητικού προτάγματος συναντά το εμπόδιο της σύγχρονης δομής του καπιταλισμού που βασίζεται στην αποπολιτικοποίηση, μέσω της πλήρους κατεδάφισης των ηθικών ζητημάτων για χάρη των τεχνικών. Γόνιμο έδαφος στην άρνηση του επικοινωνιακού εξορθολογισμού για χάρη της ορθολογικότητας (ως προς το σκοπό δράσης), βρίσκει ο Luhmann με τη συστημική θεωρία. Ο Habermas ασκεί κριτική στη θεωρία των συστημάτων[1], βλέποντας τη στενή σύνδεση που διέπει τη θεωρία με τη τεχνοκρατική αντίληψη του σύγχρονου καπιταλισμού και συνάμα την απαξίωση της γλώσσας ως συμβολικού - επικοινωνιακού ιστού για τη θεμελίωση της διυποκειμενικότητας.

      Ο Luhmann στη θεωρία των συστημάτων αντιπαραθέτει τη σχέση συστήματος περιβάλλοντος αντί της σχέσης υποκειμένου - αντικειμένου, συνεχίζοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την υποκειμενοκεντρική παράδοση της φιλοσοφίας της συνείδησης. Ο λειτουργισμός της συστημικής θεωρίας αποκόβει το συμβολικό απ’ το καθολικό και την αυτοαναφορικότητα από την αυτογνωσία, αφού ο διυποκειμενικός βιόκοσμος τρέπεται σε πολλαπλά υποσυστήματα, όπου τη θέση του αναστοχασμού έχει πάρει η αυτοσυνειδησία. Ο Habermas επηρεασμένος από τις ερμηνευτικές αντιλήψεις του Hans-Georg Gadamer, στέκεται απέναντι στον υποκειμενοκεντρισμό του Luhmann, επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον του στο βιόκοσμο του δρώντος υποκειμένου, όπου το ομιλιακό ενέργημα συνιστά «το σημείο τομής στο σύστημα συντεταγμένων του ιστορικού χρόνου, του κοινωνικού χώρου και του σημασιολογικού πεδίου»[2].

.....................................

 [1] Βλ. Jϋrgen Habermas, Ο φιλοσοφικός λόγος της νεωτερικότητας, μετάφραση Λευτέρη Αναγνώστου και Αναστασίας Καραστάθη, εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 1993, σελ. 413 κ.ε.

[2] Γιώργος Ξηροπαΐδης, Η διαμάχη των ερμηνειών, σελ. 112.